İnternetin, artan bilgisayar performansı ve dijital metin hacminin çevirmenler için getirdiği yeni kaynaklardan biri de derlemler (İngilizce’de tekil corpus, çoğul corpora).
Corpus linguistics adındaki alanın derlem temelli dilbilim şeklinde bir Türkçe karşılık bulmasını beklerken, bütünce dilbilimi olarak adlandırılmış olmasını garipsediğimi belirtmeliyim.
Tek dilli derlemler (Monolingual corpora)
Derlem en basit haliyle arama yapabildiğiniz bir metin bütünü demek. Peki bu ne anlama geliyor ve ne işe yarar? Mesela elinizde 1950 ile 2000 yılları arasında yazılmış tüm Türkçe romanların metinleri varsa, bunları bir araya getirip devasa bir metin havuzu oluşturabilirsiniz. Daha sonra bu metin havuzunu ya da derlemi bir bilgisayar programı vasıtasıyla analiz edebilirsiniz. Mesela en sık geçen kelimeleri ya da en az kullanılan kelimeleri bulabilirsiniz, ortalama cümle ya da kelime uzunluklarını hesaplayabilirisiniz veya en çok kullanılan ikilimeleri bulabilirsiniz. Yani kısaca metin üzerinde aklınıza gelebilecek türlü türlü istatistiki işlem ve analizi uygulayabilirsiniz.
Derlemler şu sıralar dil öğretiminde de kullanılmaya başlandı. Mesela İngilizce öğrenen bir öğrenci British National Corpus (BNC) sitesine gidip “a cup of coffee” mi yoksa “a cup of tea” mi İngiliz İngilizcesinde daha sık kullanılıyor öğrenebilir. Hangi kelimenin hangi kelimeyle daha çok kullanıldığını görebilir. (Bir önceki soruma cevap vereyim. İngiliz İngilzicesinde a cup of tea ifadesi daha yaygın. Ancak American National Corpus’a baktığınızda a cup of coffee’nin daha sık kullanıldığını göreceksiniz. Bu bağlamda aslında derlemler kültürel analize de imkan sağlıyor.)
İki ve ya çokdilli derlemler (Bilingual or Multilingual corpora)
Şu ana kadar bahsettiklerim tek dilli (monolingual) derlemler. Bir de iki (bilingual) ya da çok dilli (multilingual) derlemler var. Bir derlem birden fazla dil ihtiva ediyorsa iki farklı şekilde olabilir. Ya aynı metnin farklı dillere çevrilmiş halini içeren paralel (parallel) derlemler ya da aynı konuda farklı dillerden metinler içeren karşılaştırılabilir (comparable) derlemler.
Her iki tür derlem de çevirmenler için faydalı birer kaynak. Mesela diyelim elinizde Türkçeden İngilizceye doğru bir sosyal bilimler metni var. Bu metinde geçen “yapı geçerliği” ifadesine “construct validity” mi yoksa “structure validity” mi desem bilemiyorsunuz. Eğer elinizde paralel bir derlem varsa (paralel derlemi bir çeviri belleği gibi de düşünebilirsiniz), bu derlemde “yapı geçerliği” ifadesini aradığınızda bu ifadenin geçtiği tüm cümleler ve onların İngilizceye çevrilmiş halleri karşınıza gelir. Siz de yapı geçerliği ifadesinin construct validity olarak çevirldiğini görür ve onu seçersiniz.
Karşılaştırılabilir derlemleri ise yaptığınız çevirilerdeki belli ifade ya da kelime seçimlerinizin doğru olup olmadığını ya da diğer dilde kullanım sıklığını görmek için kullanabilirsiniz.
Çeviribilim ve Derlem Çalışmaları (ya da Bütünce Dilbilimi)
Çeviribilimde derlem çalışmalarında akla gelen kişi Manchester Üniversitesinden Mona Baker. Çeviribilim kapsamında ikidilli derlemlerde incelenen bazı konular: çeviri ve orijinal metin arasındaki kelime, farklı ifade ve gramer yapılarının diller arasında nasıl aktarıldığı ya da kültürel öğelerin çevrilmesi.
Derlemler hem dilin anlaşılması hem de çeviri kalitesinin artırılıp var olan çevirilerin incelenebilmesi adına çok önemli kaynaklar. Şu an konuyla ilgili pek çok kitap makale ve eğitime erişmek mümkün. Bütünce dilbilimiyle ilk tanıştığım kitaplardan birinin yazarı ve alanın önde gelen isimlerinden Lancester Üniverstesi hocası Tony McEnery, FutureLearn sitesinde Corpus Linguistics: Method, Analysis, Interpretation isimli bir ders veriyor.
Buna ek olarak, bütünce dilbilimi ve çeviribilim çalışmalarıyla ilgili bir okuma listesi hazırladım. Aşağıdaki bağlantıları takip edip daha detaylı bilgi edinebilirsiniz.
Kaynaklar
Çevrimiçi derlemler
Makaleler
- Corpus Translation Studies
- Using parallel corpora in translation
- Using a Specialized Corpus to Improve Translation Quality
- Corpora in Translation Classrooms
- Parallel Corpus in Translation Studies: An Intercultural Approach
- Comparable Corpora In Translation Research: Overview of Recent Analyses Using the Translational English Corpus
- Corpora in Translation Studies: revisiting Baker’s typology
- Using Corpora in Contrastive and Translation Studies
- Use of corpora in translation studies
- Corpus Methods for Descriptive Translation Studies
- Compiling and using a parallel corpus for research in translation
- Corpora in Translation: A Slovene Perspective
- Using Corpora in Your Translation Work
- Corpus use and learning to translate
- Parallel Corpora
- CTS and Bible translation: A study in belling the cat?
Gerçekten Yararlı bir anlatım çok teşekkür ederim
Rica ederim.
Çok teşekkür ederim. Corpus linguistics ve çeviribilim üzerine Aydınlatıcı bir makale.
Rica ederim.
Çok teşekkür ederim. Bu konuyla ilgili çok açıklayıcı bir yazı olmuş.
Rica ederim.
internette gezinirken neden ilk buraya gelmediğime , neden 5. girdiğim site burası olduğuna yanıyorum. çünkü burası hariç kimsenin bu konuda yeterli bilgisi yok ve zaman kaybı….
elinize sağlık.